Właściwości orkiszu od dawna wzbudzają zainteresowanie – zarówno w kontekście zdrowego odżywiania, jak i badań naukowych. O niektórych z nich opowiadaliśmy już wielokrotnie, ale tym razem chcemy zabrać Cię w świat nauki. Sięgamy do artykułu naukowego opublikowanego w czasopiśmie Postępy Fitoterapii (2015), w którym autorzy: Jacek Rożnowski, Jadwiga Kłosowska i Paweł Polzer analizują skład chemiczny orkiszu oraz jego potencjalne działanie prozdrowotne. Zajrzyjmy do kilku kluczowych wniosków z tej pracy naukowej.
W ostatnich latach można mówić o pewnym odrodzeniu zainteresowania orkiszem, wynikającym z nadprodukcji pszenicy zwyczajnej, ale również lepszymi właściwościami uprawnymi i odpornością na niesprzyjające warunki, które pozwalają na uprawę orkiszu w gospodarstwach ekologicznych. Większe zainteresowanie tym zbożem wynika z większej świadomości Konsumentów poszukujących produktów mających lepsze walory żywieniowe.
Właściwości orkiszu według publikacji naukowej:
✅ Bogactwo składników odżywczych: Orkisz to wartościowe zboże o wysokiej zawartości białka, tłuszczu, błonnika, witamin oraz składników mineralnych. W porównaniu do pszenicy zwyczajnej zawiera więcej substancji wspierających prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Szacuje się, że białka orkiszu zawierają o 20–40% więcej aminokwasów egzogennych, takich jak lizyna, treonina, leucyna i izoleucyna.
✅ Wysoka jakość białka: Białko obecne w orkiszu cechuje się lepszą przyswajalnością niż gluten pszenicy zwyczajnej. Autorzy podkreślają, że gluten orkiszowy charakteryzuje się wysoką wartością wypiekową oraz większą strawnością, co przekłada się na lepsze wykorzystanie białka przez organizm (wysoki wskaźnik NPU – Net Protein Utilisation).
* Wbrew pozorom, wysoka zawartość białka, tłuszczu czy witamin nie zawsze jest wyłącznie „zasługą” samego orkiszu. Autorzy zaznaczają, że nawet odmiany o podobnym profilu genetycznym mogą znacząco różnić się składem odżywczym w zależności od warunków uprawy i techniki przetwarzania.
To ważna informacja także dla świadomych konsumentów – bo choć na etykiecie możemy zobaczyć tę samą nazwę gatunku, nie każdy orkisz będzie tak samo wartościowy. Szczególnie ważne staje się więc pochodzenie surowca i metody jego uprawy – z czego rolnictwo ekologiczne często wychodzi zwycięsko.
✅ Profil lipidowy: We frakcji tłuszczowej orkiszu dominują nienasycone kwasy tłuszczowe – około 50% stanowi kwas linolowy, a ponad 20% kwas oleinowy. Warto zaznaczyć obecność fitosteroli, które odgrywają istotną rolę w obniżaniu poziomu cholesterolu we krwi. Dodatkowo orkisz zawiera witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, takie jak A, D oraz E – z czego szczególnie witamina E (α-tokoferol) wykazuje działanie przeciwutleniające.
✅ Witaminy i składniki mineralne: Orkisz jest cennym źródłem witamin z grupy B oraz wielu składników mineralnych, takich jak fosfor, cynk, miedź, żelazo i selen. W literaturze naukowej można znaleźć różne wyniki dotyczące ich zawartości – część badań wykazała wyraźnie wyższe stężenia w porównaniu do pszenicy zwyczajnej, podczas gdy inne nie potwierdziły istotnych różnic. Mimo to, autorzy są zgodni, że orkisz stanowi dobre źródło makro- i mikroelementów wspierających zdrowie
✅ Działanie prozdrowotne potwierdzone badaniami
W latach 90. XX wieku rozpoczęto badania kliniczne nad właściwościami zdrowotnymi orkiszu. Wykazano, że regularne spożywanie produktów orkiszowych wraz z odpowiednim sposobem żywienia, może pozytywnie wpływać na osoby cierpiące na alergie, cukrzycę, otyłość, a nawet wspomagać leczenie choroby Alzheimera i stwardnienia rozsianego. Warto jednak zaznaczyć, że pozytywne efekty lecznicze występowały wtedy, gdy orkisz był stosowany w czystej postaci, bez domieszek innych zbóż.
✅ Wpływ na układ krążenia i poziom cukru
Orkisz dzięki wysokiej zawartości błonnika i fitosteroli pomaga obniżać poziom cholesterolu we krwi i wspiera pracę serca. Jednocześnie zawarte w nim substancje sprzyjają regulacji poziomu glukozy we krwi, co może być istotne dla osób z insulinoopornością lub cukrzycą. Włączenie orkiszu do diety może pomóc ograniczyć konieczność podawania insuliny, jednak zawsze powinno się to odbywać pod kontrolą lekarza lub dietetyka.
✅ Wsparcie układu nerwowego i koncentracji
Autorzy podkreślają także korzystny wpływ orkiszu na funkcje mózgu – pamięć, koncentrację i ogólną sprawność układu nerwowego. W badaniach odnotowano również wzmocnienie narządów zmysłów i możliwe opóźnienie procesów starzenia.
✅ Właściwości regenerujące i kosmetyczne
Ze względu na obecność krzemu i innych pierwiastków, orkisz może pozytywnie wpływać na stan skóry, włosów i paznokci. Dlatego znajduje zastosowanie nie tylko w kuchni, ale również w kosmetyce – np. w postaci maseczek, kremów i innych preparatów.
✅ Obecność rodanidu – naturalnego wsparcia odporności
W ziarnie orkiszu stwierdzono obecność rodanidu (tiocyjanianu) – związku biologicznie czynnego o właściwościach ochronnych. Obecny jest on naturalnie w ślinie, mleku kobiecym i krwi, a jego działanie obejmuje m.in. wspomaganie odporności i właściwości przeciwnowotworowe. Rodanid wpływa także korzystnie na płodność oraz pracę układu rozrodczego.
✅ Wsparcie w redukcji masy ciała i trawieniu
Spożycie produktów orkiszowych może sprzyjać walce z nadwagą i otyłością. Zawarty w orkiszu błonnik daje uczucie sytości, a jego działanie prebiotyczne wspiera trawienie. Autorzy publikacji zwracają uwagę na to, że orkisz może wspomagać osoby na diecie redukcyjnej, szczególnie gdy zastępuje mąkę pszenną.
Podsumowanie właściwości orkiszu i praktyczne wnioski
Przeszliśmy przez wiele aspektów omawianych w naukowej publikacji na temat orkiszu – od składu białkowego, przez obecność witamin i mikroelementów, aż po działanie prozdrowotne potwierdzone badaniami. Wszystkie te dane pokazują jedno: orkisz to zboże, które zasługuje na szczególne miejsce w naszej diecie. Jego wszechstronne właściwości sprawiają, że może on wspierać zarówno zdrowie fizyczne, jak i psychiczne, a do tego świetnie sprawdza się w kuchni i… kosmetyce. Jeśli więc jeszcze nie miałaś okazji włączyć go do codziennego jadłospisu – być może właśnie teraz jest dobry moment, by to zmienić.
Warto jednak pamiętać, że orkisz orkiszowi nie równy. Bardzo ważne jest, by wybierać czyste zboże pochodzące z wiarygodnych, sprawdzonych źródeł – najlepiej z upraw ekologicznych i odmian rekomendowanych. Taki właśnie orkisz – czysty, autentyczny i starannie wyselekcjonowany – znajdziesz w naszej ofercie Hilde. To z niego tworzymy produkty, które mają realną wartość zdrowotną i są oparte na badaniach, tradycji oraz dbałości o jakość.
To nie tylko powrót do korzeni – to świadomy wybór na rzecz zdrowia.
mgr Małgorzata Gasparewicz
Literatura:
Żywieniowe i prozdrowotne znaczenie pszenicy orkisz (Triticum spelta L.) J. Różnowski, J. Kłosowska, P. Polzer – Postępy Fitoterapii 2015